Η αρχαία πόλη που στη σύγχρονη ιστορία της διασταυρώθηκε με τη μοίρα της Κύπρου
Η ΦΑΝΕΡΗ ΚΑΙ Η ΑΘΕΑΤΗ ΠΛΕΥΡΑ ΤΗΣ
Του Φίλιππου Στυλιανού
Όταν τον 2ο μ.Χ. αιώνα οι Ρωμαίοι έχτιζαν το μεγάλο λουτρό τους στη Φιλιππούπολη – το σημερινό Πλόβδιβ της Βουλγαρίας – δεν μπορούσαν να διανοηθούν ότι κάποτε αντί για γυμνούς λουόμενους, σ’ αυτό θα σύχναζε καλοντυμένος κόσμος και θα στρώνονταν πλουσιοπάροχα τραπέζια με το κρασί να ρέει άφθονο στη θέση του νερού.
Από τους πρώτους που είχαν αυτή τη μοναδική εμπειρία ήταν οι απεσταλμένοι Ευρωπαϊκών Fijet (Διεθνής Ομοσπονδία Δημοσιογράφων και Συγγραφέων Τουρισμού), συμπεριλαμβανομένης και της Κύπρου, ως φιλοξενούμενοι του Δήμου της πόλης. Όπως δηλώνει και το όνομα, η Φιλιππούπολη χτίστηκε από τον πατέρα του Μεγάλου Αλεξάνδρου και με πληθυσμό γύρω στις 300.000 είναι σήμερα η δεύτερη μεγαλύτερη πόλη της Βουλγαρίας μετά την πρωτεύουσα Σόφια, σε απόσταση περίπου 140 χλμ από αυτή.
Το λουτρό, φτιαγμένο κυρίως από κόκκινα τούβλα και άσπρο μάρμαρο, αποτελεί σήμερα το ιδιαίτερο υπόγειο εστιατόριο του πολυτελούς ξενοδοχείου Βίλλα Φλάβια (Villa Flavia). Πόσο κάτω από τη γη βρίσκεται, το αντιλαμβάνεται κανείς μόλις μπει στην υποδοχή του ξενοδοχείου, όπου ένα μεγάλο μέρος του δαπέδου είναι γυάλινο, επιτρέποντάς του να δει κάτω την αρχαία κατασκευή, αφού ξεπεράσει τον ίλιγγο του κενού.
Σύμφωνα με την ιδιοκτήτρια του ξενοδοχείου, Βαλεντίνα Μπαμπίκοβα, είχαν αγορασμένο το χώρο για την ανέγερση της μονάδας, αλλά το 2011 σκόνταψαν στις αρχαιότητες. Σε συνεννόηση τότε με τις αρχές και τη σύμφωνη γνώμη αρχαιολόγων και αρχιτεκτόνων, πρότειναν να ενσωματώσουν το λουτρό στο σύγχρονο οικοδόμημα, πράγμα που χρειάστηκε πέντε χρόνια για να ολοκληρωθεί και μόλις πρόσφατα λειτούργησε πλήρως. Το σωζόμενο μέρος αποτελεί μόνο το 5-10% του συνολικού αρχαίου συμπλέγματος, το οποίο λειτουργούσε με υποκαυστήρα για θέρμανση τόσο του νερού όσο και των τοιχωμάτων. Εννοείται ότι υπάρχουν ειδικές διευθετήσεις για επίσκεψη του μνημείου από το κοινό.
Το Ρωμαϊκό λουτρό στη Βίλλα Φλάβια δεν είναι το μόνο ενσωματωμένο αρχαίο μνημείο του Πλόβδιβ, αφού η υπογειοποίηση αρχαιοτήτων φαίνεται να αποτελεί μέρος της πολιτιστικής πολιτικής του Δήμου, όπως δήλωσε στα μέλη των Φιτζέτ και ο αρμόδιος αντιδήμαρχος Πλάνεν Πάνοφ.
Ακόμα πιό εντυπωσιακή είναι η περίπτωση του γνωστού καταστήματος ρούχων Η & Μ, που βρίσκεται στον κεντρικό πεζόδρομο της πόλης, όπως και σ’ εμάς στη Λήδρας. Μόνο που κάτω από το Βουλγάρικο κατάστημα, απλώνεται μεγάλο μέρος του ανατολικού αμφιθεάτρου του αρχαίου σταδίου της Φιλιππούπολης. Μπορεί να δει κανείς ολόκληρες σειρές από τα μαρμάρινα καθίσματα, τμήματα τοιχοποιϊας και καμαρωτές εισόδους. Είναι δύσκολο να φανταστείς ότι αντί για καταναλωτές εδώ πριν από 1800 περίπου χρόνια τα πλήθη επευφημούσαν τους αθλητές. Τους αγώνες διοργάνωνε το Κοινόν Θρακών προς τιμήν του Ερμή και του Ηρακλή κι ήταν στο πρότυπο των Πυθιακών αγώνων που γίνονταν στους Δελφούς. Εκτός από τα αθλήματα – δρόμος, πυγμαχία, πάλη, πένταθλον και παγκράτιον – περιλάμβαναν μουσική, ποίηση και δράμα.
Λίγο πιο κάτω αναδύεται στην επιφάνεια το άλλο άκρο του σταδίου, το οποίο, άνκαι βυθισμένο είναι ορατό και χρησιμοποείται για μουσικές και άλλες εκδηλώσεις, ενώ στο επίπεδο του δρόμου συνεχίζεται κανονικά η τροχαία κίνηση κι η ζωή της πόλης. Ολόκληρο το στάδιο κτίστηκε κι αυτό τον 2ο μ.Χ. αιώνα, είχε μήκος 240μ και μπορούσε να χωρέσει 30.000 θεατές. Το έργο της αποκατάστασής του 2008-2010 περιλάμβανε ένα αρχαίο δρόμο και τμήματα οχυρωματικού τείχους καθώς και υδραγωγείου.
ΟΙ ΕΛΛΗΝΙΚΕΣ ΕΠΙΓΡΑΦΕΣ ΤΗΣ ΦΙΛΙΠΠΟΥΠΟΛΗΣ
Βέβαια, δεν είναι όλες οι αρχαιότητες του Πλόβδιβ ‘θαμμένες’ για δεύτερη φορά κάτω από την σημερινή πόλη, αφού κάποιες από αυτές, που είναι και οι πιο σημαντικές, υψώνονται πάνω από την επιφάνεια. Η πιο εντυπωσιακή είναι ασφαλώς ή ίδια η αρχαία Φιλιππούπολη, σημαντικό μέρος της οποίας βρίσκεται σε κεντρικό σημείο του Πλόβδιβ, με τα ερείπια να περικλείονται στον σύγχρονο αστικό ιστό. Μοιάζει πολύ με τη Ρωμαϊκή Αγορά της Αθήνας στο Μοναστηράκι, με λιγότερους κίονες αλλά με πληθώρα αρχαίων Ελληνικών επιγραφών, χρονολογημένες στον 3ο μ.Χ. αιώνα, πράγμα που δείχνει πως ακόμα και αιώνες μετά την μετατροπή ολόκληρης της περιοχής σε Ρωμαϊκή επαρχία το 184 π.Χ., τα ελληνικά παρέμεναν η επίσημη γλώσσα. Δύο από τις επιγραφές εδώ φέρουν εγχάρακτο το όνομα Φιλιππούπολις, ενώ υπάρχουν τουλάχιστον ακόμα δύο σε άλλα σημεία της πόλης. Τα ελληνικά δεν τα βρίσκει κανείς μόνο στις αρχαιότητες του Πλόβδιβ αλλά και σε σύγχρονες εγκαταστάσεις, όπως ένα διώροφο κατάστημα φωτιστικών που φέρει την ονομασία ΦΟC, δηλ. ΦΩΣ.
ΙΣΤΟΡΙΚΗ ΣΥΝΑΝΤΗΣΗ ΚΥΠΡΟΥ-ΦΙΛΙΠΠΟΥΠΟΛΗΣ
Για την ιστορία, η πόλη προβάλλεται από τους Βουλγάρους ως μια από τις πιο παλαιοκατοικημένες της Ευρώπης, σύγχρονη της Τροίας και των Μυκηνών, αφού την αναφέρει ο Όμηρος. Ξεκίνησε ως οχυρωμένος Θρακικός οικισμός, ιδρυτής του οποίου φέρεται ο Όδρυσος, «βασιλεύς Θρακών, ώ ομώνυμον το Έθνος», όπως αναφέρει και ο Κλήμης ο Αλεξανδρινός το 179 μ.Χ. Οι Όδρυσες, όπως έγιναν γνωστοί, άρχισαν να ακμάζουν από το 422 π.Χ. και πολύτιμες πληροφορίες γι αυτούς μας δίνει ο αρχαίος ιστορικός Θουκυδίδης, Θρακικής καταγωγής ο ίδιος, αφού με διάφορους τρόπους αναμείχθηκαν και στον Πελοποννησιακό πόλεμο. Η δύναμη και η ευμάρειά τους της εποχής εκείνης καθρεφτίζεται στα ολόχρυσα και άλλα σημαντικά αρχαιολογικά ευρήματα, με τα οποία είναι πλημμυρισμένο το μουσείο της πόλης.
Η παρακμή τους άρχισε με την κατάκτησή τους το 343 π.Χ. από τον Φίλιππο Β’, πατέρα του Μεγάλου Αλεξάνδρου, ο οποίος επίσης εξεστράτευσε αργότερα εναντίον τους. Ακολούθησε η Ρωμαϊκή κατάκτηση το 72 π.Χ., οπότε η Φιλιππούπολη ανέκτησε την παλιά της αίγλη και σημασία, κυρίως ως στρατηγικός κόμβος των Βαλκανίων. Τους Ρωμαίους διαδέχτηκαν οι Βυζαντινοί με τον Αυτοκράτορα Ιουστινιανό να ανακαινίζει τελείως την πόλη, η οποία λεγόταν και Τρίλοφη ένεκα της μορφολογίας του εδάφους της. Τότε ξεκίνησε και η Σλαβική κάθοδος στην περιοχή, η οποία από τα μέσα του 6ου αιώνα άρχισε να αλλάζει την εθνογραφική εικόνα. Μαζί άλλαξε και η ονομασία της Φιλιππούπολης σε Πλόβδιβ, από το παλιό Θρακικό όνομα Πουλπούτεβα.
Αργότερα έγινε ακριτική πόλη του πρώτου ανεξάρτητου Βουλγαρικού κράτους, μέχρι την κατάληψή της το 1364 από τους Οθωμανούς, οι οποίοι της άλλαξαν το όνομα σε Φιλίμπε (Filibe), παραφθορά προφανώς της Φιλιππούπολης, όπως θα γινόταν ένα αιώνα αργότερα με την μετονομασία της Κωνσταντινούπολης σε Ισταμπούλ.
Το Πλόβδιβ απελευθερώθηκε από τους Τούρκους το 1877 με τον Ρωσοτουρκικό Πόλεμο και με την υπογραφή της Συνθήκης του Αγίου Στεφάνου προοριζόταν να γίνει πρωτεύουσα της ανεξάρτητης Βουλγαρίας. Στο σημείο αυτό συναντώνται η ιστορία της Κύπρου και της Φιλιππούπολης, καθώς η Βρετανία πείθει τις άλλες μεγάλες δυνάμεις της εποχής που φοβόντουσαν την εξάπλωση της Ρωσίας προς νότο, να ακυρώσουν τη Συνθήκη του Σαν Στέφανο, αντικαθιστώντας την με εκείνη του Βερολίνου, το 1878. Ως γνωστό, ήταν τότε που για τους ίδιους λόγους η Κύπρος παραχωρήθηκε έναντι ενοικίου στους Βρετανούς από την Τουρκία, για να μετατραπεί αργότερα σε αγγλική αποικία. Το Πλόβδιβ με ολόκληρη την κοιλάδα του ποταμού Μαρίτσα μέχρι την Οδησσό έγινε αυτόνομο Βουλγαρικό πριγκηπάτο, γνωστό ως Ανατολική Ρωμελία, που εξέδιδε και δικά του γραμματόσημα. Αργότερα ενώθηκε με τις άλλες Βουλγαρικές περιοχές για να σχηματίσει το σύγχρονο κράτος της Βουλγαρίας.
ΧΡΙΣΤΙΑΝΙΚΑ ΨΗΦΙΔΩΤΑ 2000 ΤΜ
Ο επισκέπτης μπορεί να βρεθεί κυριολεκτικά από την Ελληνορωμαϊκή Φιλιππούπολη στη Βυζαντινή, κάνοντας μόνο μερικά βήματα από τα ερείπια της πρώτης στη Βασιλική του Επισκόπου που βρίσκεται δίπλα. Εδώ οι πρώτοι Χριστιανοί γκρέμισαν ό,τι ειδωλολατρικό υπήρχε και στη θέση του έκτισαν ένα μεγαλόπρεπο τρίκλιτο ναό, που με τη σειρά του θάφτηκε κάτω από το πέρασμα των αιώνων. Με διαστάσεις 83Χ36 μ είναι το μεγαλύτερο Χριστιανικό μνημείο που ανακαλύφθηκε στη Βουλγαρία κι έχει να επιδείξει δύο χιλιάδες τετραγωνικά μέτρα περίτεχνων ψηφιδωτών σε δύο στρώματα, χώρια οι άλλες αρχαιότητες που ήρθαν στο φως. Η ανακάλυψή τους έγινε μερικώς τη δεκαετία του 1980 και μόνο πρόσφατα, το 2015-2019, αποκαλύφθηκαν και αποκαταστάθηκαν πλήρως από μια αφοσιωμένη ομάδα ειδικών, με Αμερικανική βοήθεια. Δικαιολογημένα είναι το καύχημα του Πλόβδιβ, γιατί σε αυτά συμπυκνώνεται ολόκληρη ιστορία της πόλης. Η Βασιλική κτίστηκε τον 4ο αιώνα, λειτούργησε μέχρι τον 7ο και μετά χρησιμοποιήθηκε ως χώρος κατοικιών και μέρος της ως νεκρόπολη από τον 10ο μέχρι τον 14ο αιώνα.
Στο πρώτο στρώμα των ψηφιδωτών, που βρίσκεται στο ισόγειο, κυριαρχούν τα γεωμετρικά σχήματα και συνθέσεις, που υιοθέτησαν και προσάρμοσαν οι Χριστιανοί από τους προηγηθέντες ειδωλολάτρεις. Εδώ βρίσκεται και η μοναδική ψηφιδωτή επιγραφή στα ελληνικά, δυστυχώς όχι ακέραιη.
Το δεύτερο στρώμα, που είχε επικαλύψει το πρώτο, βρίσκεται στον όροφο του αρχαιολογικού χώρου της Βασιλικής, δηλαδή και πάλι από πάνω αλλά σε ύψος αρκετών μέτρων. Το θεματολόγιο των ψηφιδωτών είναι διαφορετικό, παρουσιάζοντας εκατό πουλιά από 12 είδη, με κυρίαρχο το παγώνι.
Ο συμβολισμός είναι έντονος και στα δύο στρώματα, όπως π.χ. ο κόμβος του Ηρακλή που χρησιμοποιούσαν οι Ρωμαίοι για τη γονιμότητα και αιώνια αγάπη, και ο κόμβος του Σολομώντα, που προτιμούσαν οι Χριστιανοί για την αθανασία, την αγάπη και την πίστη. Δεν λείπουν από την έκθεση και τα ευρήματα από το ειδωλολατρικό παρελθόν του χώρου. Από τα πιο εντυπωσιακά, παρά το μικρό του μέγεθος, ένα μαρμάρινο ανάγλυφο του Απόλλωνα με φυσική περιβολή ακουμπώντας τη λύρα του κι από πάνω την εξαίσια δοτική «Κυρίω Απόλλωνι». Υπάρχει επίσης ένα σπάνιο πήλινο ειδώλιο της Αφροδίτης, η οποία καλύπτει σεμνοτυφικά την ήβη της με ένα μεγάλο θαλασσινό κοχύλι. Πιο κάτω από τα ψηφιδωτά βρέθηκε ακόμα μια σπαραγμένη μπρούντζινη προτομή του Ρωμαίου Αυτοκράτορα Σεπτίμιου Σεβίρου, τον οποίο εμείς έχουμε ολόκληρο –και ολόγυμνο – στο Μουσείο της Λευκωσίας.
Το πλήθος και η έκταση των αρχαιοτήτων δεν επέτρεψε τη συμπερίληψη όλων στο τριήμερο πρόγραμμα των δημοσιογράφων, όπως π.χ. το αρχαίο θέατρο, που είναι ένα από τα πιο καλοδιατηρημένα με χωρητικότητα 6000 θεατών.Δικαιωματικά, το Πλόβδιδ κέρδισε τον τίτλο της Πολιτιστικής Πρωτεύουσας της Ευρώπης 2019 και φέτος ήρθε τέταρτη στον διαγωνισμό για τον Καλύτερο Τουριστικό Προορισμό της Ευρώπης, αφήνοντας πίσω μεγάλα ονόματα όπως το Λονδίνο, η Ρώμη και η Πράγα. Τις επιτυχίες αυτές δεν τις οφείλει μόνο στα αρχαιολογικά της αξιοθέατα, αλλά και σε ελκυστικές πτυχές της καθημερινής της ζωής, που της κέρδισαν επίζηλους τίτλους, όπως του Πιο Ρομαντικού Προορισμού και του Καλύτερου Οινικού Προορισμου της Ευρώπης, τους οποίους δεν παραλείπουν να τονίσουν οι οικοδεσπότες μας…
Η παλιά συνοικία του Πλόβδιβ με τα πλακόστρωτα δρομάκια και τη λαϊκή αρχιτεκτονική είναι κτισμένη στο ψηλό σημείο της πόλης που σχηματίζουν οι τρεις λόφοι. Οι ανηφοριές της θυμίζουν πολύ την Πλάκα της Αθήνας, ενώ τα σπίτια της μοιάζουν περισσότερο με εκείνα της Παλιάς Λευκωσίας με τα χαρακτηριστικά χαγιάτια. Πού και πού ξεπροβάλλουν όγκοι από γρανίτη, το κυρίαρχο πέτρωμα της περιοχής.
Η παραδοσιακή συνοικία χρονολογείται στη σημερινή της μορφή από τον 19ο αιώνα και το ιδιαίτερο χαρακτηριστικό της είναι τα παλιά αρχοντικά με εξωτερικό και εσωτερικό διάκοσμο, τα οποία έχουν τα καθένα τη δική του ιστορία και εκθέματα. Κάποια από αυτά κτίστηκαν από Έλληνες, από τις πολλλες χιλιάδες που ζούσαν κάποτε εδώ, και σήμερα στεγάζουν τοπικά μουσεία ή πινακοθήκες. Για παράδειγμα, το Επαρχιακό Μουσείο Ιστορίας ήταν κάποτε το σπίτι του πλούσιου Έλληνα έμπορα Δημήτρη Γεωργιάδη, ο οποίος το έκτισε το 1848. Το Εθνογραφικό Μουσείο στεγάζεται σε σπίτι του 1847, που κτίστηκε από τον αρχιτέκτονα Χατζηγιωργή για τον Αργύρη Κουγιουμτζίογλου, προφανώς Έλληνα επίσης. ‘Ενα από τα πιο εντυπωσιακά, το «Φαρμακείο Ιπποκράτικους», κτίστηκε από τον Έλληνα γιατρό Δρα Σωτήρη Αντωνιάδη, η οικογένεια του οποίου έζησε και εργάστηκε εδώ από το 1872 μέχρι το1947. Βρίσκεται στον πολυσύχναστο δρόμο όπου γίνεται το υπαίθριο παραδοσιακό παζαράκι του Πλόβδιδ και στην πρόσοψή του υπάρχουν ανάγλυφες οι μορφές του Ιπποκράτη, της Υγείας και του Ασκληπιού.
ΦΙΛΙΠΠΙΚΕΣ ΓΕΥΣΕΙΣ
Στα παλιά αρχοντικά, αλλά και σε πιο ‘λαϊκά’ θα βρεις κανείς καλά και προσιτά εστιατόρια με ενδιαφέροντα εδεσματολόγια, όπως το πράγματι γευστικό ψάρι που δοκίμασαν οι δημοσιογράφοι κάτω από ενα υπεραιωνόβιο δέντρο στην αυλή μιας τοπικής πινακαθήκης, και την ουρά του βουβαλιού στο εστιατόριο «Έβρος».
Για τα κρασιά θα πρέπει να επιστρέψουμε στην αρχή της ιστορίας μας, στο Ρωμαϊκό Λουτρό του Ξενοδοχείου «Βίλλα Φλάβια», όπου οι οικοδεσπότες μας φρόντισαν όπως τα έξι πιάτα του μενού μας συνοδευτούν από ισάριθμες ετικέτες του πλούσιου οινολογίου που έχει να προσφέρει η περιοχή. Οι γεύσεις, όμως, ιδιαίτερα αυτές του κρασιού, δεν επιδέχονται ποτέ πιστή περιγραφή και μόνο η δοκιμή μπορεί να πείσει. Αυτό που είναι ίσως ενδιαφέρον να αναφερθεί είναι ότι, όπως κι εμείς στην Κύπρο, έτσι και στη Βουλγαρία προσπαθούν πλέον σοβαρά και συστηματικά να αναδείξουν τις γηγενείς ποικιλίες τους, που άν κρίνει κανείς από τα πολλά πιθάρια σε διάφορα σημεία της πόλης – όχι τόσα πολλά και τόσο μεγάλα όσο τα δικά μας – πρέπει να έχουν βαθιές ρίζες. Μάλιστα μια ποικιλία λέγεται «Μαυρούδ», ονομασία που όπως και οι ίδιοι οι Βούλγαροι γνωρίζουν, προέρχεται από το δικό μας «μαύρο». Μόνο η περιφέρεια του Πλόβδιβ διαθέτει 12 οινοποιϊες που είναι προσιτές στους επισκέπτες κατά μήκος των «Δρόμων του Κρασιού», οπως και τα δικά μας στην Κύπρο.
Όλα αυτά, μαζί και οι κωδωνοκρουσίες των εκκλησιών, κάνουν τον Κύπριο επισκέπτη του Πλόβδιβ να νιώσει ότι βρίσκεται στο σπίτι του, χωρίς να χάνει τίποτε από τη συγκίνηση και τη σαγήνη που έχει να προσφέρει ένας ξένος προορισμός. Εξάλλου, θα το θυμάται κάθε φορά που θα πρέπει να πληρώσει για κάτι, αφού η Βουλγαρία, αν και πλήρες μέλος της ΕΕ, δεν έχει υιοθετήσει ακόμα το Ευρώ, το οποίο δεν γίνεται πάντα αποδεκτό στη θέση του Λέβα, του εθνικού νομίσματος…
Φίλιππος Στυλιανού
